Początki miasta sięgają myśliwskiego dworu Mikołaja Raczkowicza, odziedziczonego przez Piotra Wiesiołowskiego herbu Ogończyk. Architekt królewski Hiob Bretfus wzniósł dla Wiesiołowskich dwukondygnacyjny zamek z nowoczesnymi umocnieniami ziemnymi (bastionowymi). Po śmierci ostatniego z Wiesiołowskich –Krzysztofa dobra białostockie przeszły na własność Rzeczypospolitej.
W 1659 r. w nagrodę za męstwo i skuteczne dowodzenie podczas „potopu” i wojny w Danii Stefan Czarniecki otrzymał Białystok i starostwo Tykocińskie nadane mu przez Sejm. Jedyna córka i dziedziczka Czarnieckiego – Katarzyna Aleksandra – wyszła za mąż za Jana Klemensa Branickiego herbu Gryf i wniosła mu w wianie te dobra.

Białystok najwięcej zawdzięcza Janowi Klemensowi II Branickiemu (1689 -1771), (hrabia na Branicach. wojewoda krakowski (1746), hetman wielki koronny(1752), kasztelan krakowski (1762), starosta brański, bielski). Dzięki jego staraniom Białystok w 1749 r. otrzyma prawa miejskie magdeburskie od króla Augusta III Sasa.
Hetman Jan Klemens Branicki dzięki bogatym ożenkom i koneksjom na dworze obu Augustów saskich nie tylko zbudował fortunę ale także spróbował szczęścia w grze o tron. Po śmierci Augusta III był jednym z głównych kandydatów do korony polskiej. Branicki bez powodzenia walczył z wojskami rosyjskimi popierającymi kandydata „Familii”, Stanisława Poniatowskiego. Mierny polityk, nieudolny wódz, sukcesy osiągnął w mecenacie artystycznym.

Z jego inspiracji powstało szereg wybitnych dzieł sztuki, m.in. siedem rezydencji (w Warszawie, Choroszczy, Wysokimstoku, Hołowiesku, Stołowaczu, Mściskach, Białymstoku). Najbardziej znaczące osiągnięcie na tym polu jest pałac w Białymstoku, zwany „podlaskim Wersalem”(proj. Jan Z. Deybel, dekoracja rzeźbiarska- Jan C. Redler). Dopełnieniem pałacu był wspaniały ogród tarasowy w stylu francuskim, którego dwa poziomy symbolizować miały Koronę i Litwę połączone w jedną harmonijną całość. Na swoim dworze hetman utrzymywał balet i teatr, który dawał przedstawienia na sali dla 400 osób. Po śmierci Branickiego w roku 1771, Białystok przeszedł w ręce Potockich, którzy po 1795 r. sprzedali miasto rządowi pruskiemu. W 1802 r. wszedł w skład Cesarstwa Rosyjskiego.

Białystok szybko zaczął nabierać znaczenia jako ośrodek przemysłu włókienniczego. Paradoksalnie przyczynił się do tego kordon celny pomiędzy Królestwem Polskim a Cesarstwem w 1834 r. Białystok jako duże miasto wcielone do Cesarstwa i leżące stosunkowo najbliżej Królestwa stał się odpowiednikiem Łodzi – miejscem burzliwego rozwoju włókiennictwa, wzrostu wielkich fortun polskich, niemieckich i żydowskich, czego świadkami są pałace i fabryki dawnych baronów włókiennictwa. Wiele mówi ówczesne miano „Manchester Północy”. Dalszy rozwój przemysłu stymulowany był otwarciem 1862 r. kolei warszawsko–petersburskiej. Urozmaiconą mozaikę tworzyli Polacy, Francuzi, Rosjanie, Niemcy i Żydzi, w tym Ludwik Zamenhof, twórca uniwersalnego języka – esperanto.

Z okresu międzywojennego pozostał charakteryzujący się dużą ekspresją kościół Świętego Rocha proj. Oskara Sosnowskiego (początkowo miał to być kościół Opatrzności Bożej – wotum za odzyskanie niepodległości) zwany popularnie Białym Kościołem w odróżnieniu od Czerwonego Kościoła- neogotyckiej świątyni (1900-1905) proj. Józefa P. Dziekońskiego, części zespołu Bazyliki Archikatedralnej; w którego skład wchodzi także późnorenesansowy kościół (1617-26) fundacji Wiesiołowskich , z i polichromiami A. Herliczki z 1751 r., stanowiący mauzoleum rodowe Branickich. W krypcie pochowano m.in. Izabelę, ostatnią żonę Jana Klemensa Branickiego.

W czasie II wojny światowej Białystok poniósł ogromne straty, m.in. najeźdźcy zburzyli 80% zabudowy. Wojska niemieckie zajęły Białyostok 15.09.1939 r., lecz już 22.09. wcielono je do Białoruskiej SRS. Niemcy zajęli miasto ponownie 27 czerwca 1941 roku. Podczas likwidacji getta w lutym 1943 roku Żydzi wzniecili powstanie; walki w getcie przeciągnęły się aż do sierpnia 1943 r.
Współcześnie Białystok jest znaczącym ośrodkiem nauki, kultury i przemysłu. Miasto liczy obecnie ok. 300 000. mieszkańców. Znajduje się na obszarze Zielonych Płuc Polski. Ponad32% jego powierzchni zajmują obszary zielone, co tworzy niezwykły, bardzo zdrowy mikroklimat, dzięki czemu Białystok zaliczany jest do międzynarodowej Sieci Zdrowych Miast.

Zabytki miasta można zwiedzać poruszając się po pięciu szlakach turystycznych :Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego; Szlaku esperanto i wielu kultur; Szlaku architektury PRL; Szlaku śladami błogosławionego księdza Michała Sopoćki oraz Szlaku kulinarnym.
Interesujące jest zwłaszcza Muzeum Wojska z bogatymi zbiorami broni i innych militariów, dany ratusz, kościoły i cerkwie.

Najważniejszy zabytek Białegostoku to Pałac Branickich zwany Wersalem Północy lub Polskim Wersalem. W latach 1691-1697 słynny architekt Tylman z Gameren przebudował gotycko-renesanasowy zamek Wiesiołowskich na barokową rezydencję. Sięgnął przy tym do wypróbowanych wcześniej wzorów zastosowanych w Pałacu Krasińskich w Warszawie oraz w pałacu Radziejowskich w Nieborowie. Ten kształt pałacu nie utrzymał się długo, bo wkrótce Jan Klemens Branicki, zapewne pod wpływem młodziutkiej żony- Izabeli z Poniatowskich, zapragnął nowej, jeszcze bardziej efektownej siedziby – palace entre cour et jardin- wg projektu Jana Zygmunta Deybla. Po śmierci Deybla prace prowadził w latach 1750-1771 Jakub Fontana. Pałac dekorował znany rzeźbiarz Redler autor m.in. –„Herkules walczącego z Cerberem” i „Herkulesa walczącego z Hydrą”. Dla Branickiego pracowali m.in. Szymon Czechowicz, Louis Marteau, Augustyn Mirys, Georg Wilhelm Neunhertz . W szeroko znanym i podziwianym pałacu w Białymstoku bywały koronowane głowy August II Mocny, August III Sas, Stanisław August Poniatowski, Józef II Habsbur, książę Karol Wettin późniejszy król Ludwik XVIII(1798), Ignacy Krasicki a także zagraniczni dyplomaci. Po śmierci hetmana pałac sprzedała wdowa rządowi pruskiemu, a następnie odkupił go car Aleksander I.

W okresie panowania rosyjskiego pałac został rozgrabiony z wyposażenia, zabrano egzotyczne drzewa i krzewy, zburzony został nawet teatr Jana Klemensa Branickiego. Od pałac 1841 r. mieścił Instytut Dobrze Urodzonych Panien. Podobno dlatego usunięto ponad 100 antykizujących (a więc nagich) posągów z parku i ogrodu, oficjalnie aby…. nie gorszyć młodych dziewcząt (sic!), choć równie dobrze mógł to być pretekst do kolejnego rabunku.. W czasie I wojny światowej w pałacu urządzono szpital wojskowy. Po wojnie pałac był siedzibą urzędów państwowych. Podczas wojny polsko-bolszewickiej pałac zamieszkiwało całkiem niearystokratyczne towarzystwo – Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, na czele z Feliksem Dzierżyńskim, szykujący się właśnie objęcia władzy w Polsce po zwycięstwie rewolucji. W czasie II wojny roku pałac został poważnie zniszczony. Prace renowacyjne trwają do tej pory, choć już obecnie jako siedziba Uniwersytetu Medycznego, wygląda równie imponująco jak w czasach Branickich.